Kaligrafia

Wynalezienie alfabetu

Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób ani kiedy powstał alfabet. Moment ten można określić jedynie w pewnym przybliżeniu. Aby tego dokonać, musimy przenieść się do okresu przejściowego pomiędzy epoką brązu i epoką żelaza na Środkowym Wschodzie, czyli mniej więcej do 1000 roku p.n.e.

Był to bardzo niespokojny i burzliwy etap w historii ludzkości, naznaczony wędrówkami ludów, upadkiem starych i powstawaniem nowych cywilizacji. Wraz ze zmianami politycznymi i kulturalnymi, dzięki wynalezieniu żelaza, szedł w parze także gwałtowny rozwój ekonomiczny. Narzędzia stawały się coraz tańsze, co przyczyniało się do powstawania nadwyżek produkcyjnych, które z kolei wprawiały w ruch handel.

Fenicjanie

Szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie można przypisać Fenicjanom. Należeli oni do jednego z narodów semickich zamieszkujących obszary obecnego Izraela, Syrii i Libanu (w Biblii nazywani są Kananejczykami). Na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego znajdowały się ustronne porty i tam właśnie rozwinęły się takie miasta jak Tyrus, Sidon, Byblos i Ugarit. W tętniących życiem i rozwijających się gwałtownie ośrodkach miejskich dochodziło do przenikania się języków, dialektów i kultur. Dzięki temu stały się one podatnym gruntem dla rozwoju różnych rodzajów pisma. Trudno dokładnie stwierdzić, jaki był faktyczny wpływ hieroglifów i pisma klinowego na tworzenie się nowych odmian pisma. Można jedynie powiedzieć, że z całą pewnością istniało ich wzajemne oddziaływanie. Ogromnym krokiem naprzód w procesie rozwoju alfabetu było zredukowanie pisma z kilku tysięcy znaków do 20-50.

Ugarit

W roku 1929, w pobliżu miasta Ugarit, znaleziono tabliczki gliniane, zapisane częściowo znanym już pismem klinowym, a po części – pismem zupełnie dotąd nieznanym. Tym samym odkryto ogniwo łączące stare formy pisma z nowym alfabetem.

W trakcie odczytywania tabliczek stwierdzono, że nowe pismo należy czytać od lewej do prawej i że składa się z nie więcej niż 30 znaków, przy czym nie zaobserwowano w nim obecności samogłosek.

Wspomniane gliniane tabliczki pochodzą z 1400-1200 roku p.n.e. i zapisane są na nich zwykłe ćwiczenia i teksty szkolne, mity oraz sagi. W roku 1200 p.n.e. miasto Ugarit zostało splądrowane i zniszczone, jednak system pisma przetrwał to zniszczenie, a około 1000 roku p.n.e. został w pełni rozwinięty i udoskonalony. Fenicjanie podróżowali po całym Morzu Śródziemnym, docierając aż do wybrzeży Hiszpanii. Wraz z nimi wędrowało także ich pismo, którego najważniejszymi spadkobiercami byli starożytni Grecy. Pierwsza odnaleziona, doskonalsza wersja pisma fenickiego pochodzi z Byblos (po grecku „byblos” oznacza zwój papirusu; od słowa tego utworzono też nazwę „Biblia”).

Grecy udoskonalili alfabet fenicki, dodając do niego znaki oznaczające samogłoski. Najstarsze inskrypcje greckie pochodzą z VIII w p.n.e. i zostały odkryte na wyspie Thera. Wśród tekstów tych można odnaleźć m. in. fragment wierszowany.

Zapis boustrophedon

Początkowo teksty pisane były od prawej strony do lewej, potem od lewej do prawej. Zdarzały się także teksty pisane w obie strony naraz. Był to tak zwany „boustrophedon”, czyli pismo pługowe.

Istniały dwa warianty alfabetu greckiego – chalcydzki i joński (inaczej zachodni i wschodni), przez długi czas funkcjonujące obok siebie. Dopiero w okresie panowania Aleksandra Wielkiego (356-323 p.n.e.) powstał ujednolicony system znaków, który w formie majuskuły (wielkich liter) jeszcze do dzisiaj używany jest we współczesnej Grecji. Minuskuła (małe litery), podobnie jak w alfabecie łacińskim, wykształciła się znacznie później.

Jeśli chcesz lepiej poznać takie zagadnienia, jak pismo egipskie, piśmiennictwo, wynalezienie pisma oraz opanować takie style pisma, jak pismo gotyckie, pismo romańskie czy pismo współczesne, sięgnij po kurs „Kaligrafii”, na podstawie którego powstał ten artykuł.