Skuteczna komunikacja

Asertywność

Termin „asertywność” zrobił prawdziwą karierę – wiele jest obiegowych opinii na jego temat, wiele się o nim mówi i pisze. Nie zawsze są to jednak prawdziwe przekonania. Czasami jest w nich tylko ziarno prawdy, a niekiedy nie mają nic wspólnego z rzeczywistością.

Niektórzy uważają, że asertywność to po prostu sztuka mówienia „nie”. Jest to nadmierne uproszczenie, a umiejętność asertywnego zachowania przydaje się nie tylko wtedy, gdy chodzi o odmawianie. Są tacy, dla których zachowanie asertywne polega na dążeniu do uzyskania tego, czego się pragnie za wszelką cenę. Są w błędzie. Inni twierdzą, że asertywność to cecha osobowości, stała i niezmienna, w związku z czym asertywnym albo się jest, albo nie i nic nie można na taki stan poradzić. Oni również nie mają racji. Asertywność to umiejętność, a nie cecha osobowości, dlatego można się jej nauczyć i można ją rozwijać.

Asertywność to umiejętność wyrażania samego siebie w sposób jasny, szczery i bezpośredni. Dzięki takiemu zachowaniu człowiek jest uczciwy względem samego siebie. Równocześnie jednak dba o respektowanie praw innych osób: bierze pod uwagę ich myśli, odczucia, prawa, postawy. Nie chce za wszelką cenę postawić na swoim, dążyć po trupach do upatrzonego celu, ślepo upierać się przy swoim, wygrywać kosztem innych. Chce być uczciwy wobec siebie, zachować dla siebie szacunek – ale szanuje też innych. Asertywność oznacza umiejętność wyrażania własnych myśli i uczuć i dbania o przestrzeganie swoich praw w taki sposób, by nie naruszać praw innych osób.

Wyróżniamy cztery style zachowania – oprócz asertywnego są to zachowania: agresywne, bierne i bierno-agresywne. Osoba asertywna nie jest ani bierna ani agresywna, dąży do tego, żeby jej interesy zostały zrealizowane, ale nie narusza przy tym praw innych osób. Jej postawę można wyrazić słowami: „ja mam swoje prawa i ty masz swoje prawa”. Z kolei osoba agresywna dba jedynie o swoje cele i dąży do nich bez uwzględniania praw drugiej strony i bez poszanowania ich („ja mam swoje prawa, ty nie masz żadnych praw”). Osoba pasywna rezygnuje z własnego interesu, nie działa zgodnie z nim – wycofuje się i zachowuje ulegle („ty masz swoje prawa, ja nie mam żadnych praw”). Można więc powiedzieć, że zachowanie asertywne leży w połowie drogi pomiędzy zachowaniem biernym a agresywnym. Asertywne zachowanie to wyraz przekonania „ja jestem w porządku i ty jesteś porządku”, agresywne – „ja jestem w porządku, ty nie jesteś w porządku”, pasywne – „ja nie jestem w porządku, ty jesteś w porządku”.

Osoba asertywna słucha uważnie i daje innym odczuć, że ich wysłuchała. Dla asertywnej komunikacji istotny jest ton głosu: stanowczy, ale neutralny, niesugerujący zniecierpliwienia, złośliwości czy ukrytych komunikatów. W wypowiedziach nie ma zawahań i nieartykułowanych dźwięków.

Dlaczego warto być asertywnym?

Asertywny styl komunikowania polega na szczerym, jasnym przedstawieniu swoich racji, domaganiu się respektowania swoich praw. Osoba asertywna bierze odpowiedzialność za kształt swoich relacji z otoczeniem: wyraźnie sygnalizuje, czego chce, co jej nie odpowiada, jak chce być traktowana. Stawia warunki, dokonuje wyborów. Jest uczciwa wobec samej siebie. Równocześnie jednak uznaje, że i druga strona ma swoje prawa i racje. Podchodzi do nich z szacunkiem. Dzięki takiej postawie łatwiej jej porozumieć się z innymi i kształtować z nimi dobre, partnerskie relacje („równy z równym”). Osoba asertywna nie upiera się ślepo przy swoim: jest gotowa na negocjacje i ustępstwa, ale nie kosztem swoich praw. Nie oznacza to, że dzięki asertywnemu zachowaniu zawsze uzyskuje to, na czym jej zależy. Jednakże nawet wtedy, gdy się jej to nie udaje minimalny, gwarantowany zysk z zachowania się w sposób asertywny jest taki, że nie ma pretensji do samej siebie i nie traci do siebie szacunku. A przy tym nadal pozostaje to najbardziej efektywny sposób komunikacji. I właśnie dlatego ta umiejętność jest tak bardzo ceniona przez pracodawców.

Sposobów i technik asertywnego zachowania się mogą nauczyć się i osoby pasywne, i agresywne. Osoby asertywne mogą z kolei doskonalić swoje zachowanie. Techniki asertywnego zachowania nie są skomplikowane – to proste narzędzia, które z pewnością nie są Ci obce. Chodzi więc nie tyle o opanowanie czegoś nowego, ale zwrócenie Twojej uwagi na zachowania, które mogą okazać się pomocne, wskazanie sytuacji, w których się sprawdzają i wyrobienie nawyku ich stosowania. Należą do nich technika zepsutej płyty (polega na powtarzaniu komunikatu), sondowanie (zadawanie pytań „pomocniczych” w celu uzyskania pełnego wyjaśnienia sytuacji, uniknięcia niepewności i nieporozumień), zamglenie (potwierdzanie zarzutów, np. Ostatnio w ogóle nie masz dla nas czasu. Nic tylko praca i praca./Faktycznie, ostatnio dużo pracuję – pozwala utrzymać dystans do treści zarzutu), wskazywanie na konsekwencje. To oczywiście nie wszystkie techniki asertywności. Zresztą nie wystarczy o nich przeczytać, by móc z nich z powodzeniem skorzystać. Na początek ważne są ćwiczenia.

Jeśli chcesz poznać proste ćwiczenia na asertywność oraz inne tajemnice efektywnego komunikowania się, sięgnij po kurs „Skuteczna komunikacja”, na podstawie którego powstał ten artykuł.