Psychologia dziecka

Okres dorastania a kontakty społeczne

Okres dojrzewania to czas, kiedy nastolatek zaczyna wykazywać duże zainteresowanie otoczeniem społecznym, wchodzi w różnorodne relacje międzyludzkie, ćwiczy umiejętność nawiązywania i utrzymywania bliskich kontaktów. Okres dorastania (16-19 lat) nie zmienia tego nastawienia – proces ten trwa nadal. Nabyte wcześniej doświadczenia, a także rozwój psychiczny charakteryzujący się większą dojrzałością emocjonalną i intelektualną powodują, że młodzi ludzie potrafią wchodzić w coraz bardziej satysfakcjonujące dla nich związki z drugim człowiekiem, lepiej też radzą sobie z funkcjonowaniem w grupie.

W okresie dojrzewania młodzież chce naśladować innych za wszelką cenę. Okres dorastania charakteryzuje się m.in. tym, że ów przymus naśladownictwa słabnie – nastolatki potrafią już tolerować, a nawet cenić indywidualność poszczególnych osób. Grupy formalne (klasy) składają się z podgrup nieformalnych (dobranych na podstawie wspólnych zainteresowań czy światopoglądu), które potrafią ze sobą współpracować przy realizacji zadań formalnych. Czas wolny (np. przerwy) młodzi ludzie spędzają w swojej grupie nieformalnej. Objawem nieprzystosowania jest w tym wieku brak przynależności do jakiejkolwiek grupy lub nieposiadanie w klasie choć jednej bliskiej osoby. W tym wieku rzadko zdarza się samotność z wyboru (choć możemy mieć z nią do czynienia także w przypadku nasilonej introwersji lub przejściowo w okresie przeżywania kryzysu tożsamości).

Zazwyczaj jednak samotność w klasie jest przeżywana przez młodego człowieka negatywnie i może być przejawem niedostosowania społecznego, nadmiernego lęku, niskiego poczucia własnej wartości lub dużej konfliktowości. Z nim wiążą się najważniejsze problemy dziecka w tym wieku.

Członkowie przyjacielskich grup nieformalnych spędzają wspólnie czas po to, by udzielać sobie wsparcia, mieć możliwość przedyskutowania kwestii światopoglądowych i rozwijania zainteresowań naukowych, sportowych, artystycznych itd. Korzystają też wspólnie z różnych form rozrywki: chodzą na spacery, do kina, na imprezy sportowe, do klubów, na dyskoteki i koncerty, spotykają się w domach.

O ile w okresie dojrzewania istnieją dość napięte stosunki między nastolatkami a nauczycielami (podobnie zresztą jak między rodzicami a dziećmi w tym wieku), a pragnienie niezależności i „bycia dorosłym” jest tak silne, że „nakazuje” nastolatkowi burzyć stare układy i związki z dorosłymi, o tyle w okresie dorastania zjawisko to ulega stopniowemu zahamowaniu. Rozwój psychiczny dziecka sprawia, że w tym okresie odbudowują się pozytywne układy z nauczycielami, młodzi ludzie uświadamiają sobie celowość edukacji, zaczynają rozumieć mechanizmy psychologiczne działające na linii uczeń – nauczyciel. Stają się bardziej tolerancyjni i podczas dokonywania oceny nauczających ich dorosłych biorą pod uwagę więcej cech, co pozwala na bardziej obiektywne postrzeganie nauczyciela.

Nową jakością w kontaktach interpersonalnych jest pojawienie się bliskich i serdecznych kontaktów z osobami dorosłymi, starszymi wiekiem. Młodzi ludzie rozmawiają z nimi na tematy osobiste, próbują korzystać z ich doświadczeń, czasem proszą o porady.

Największą wartością w życiu młodych ludzi jest przyjaźń. Nauczyli się ją nawiązywać i pielęgnować. W stosunku do poprzedniego okresu rozwojowego potrafią trafniej dobierać sobie przyjaciół i nie idealizują ich tak bardzo. Są wobec nich bardziej tolerancyjni, umieją wyjaśnić sobie przyczyny ich błędów i wielkodusznie je wybaczyć. Akceptują swego przyjaciela (przyjaciółkę) ze wszystkimi jego zaletami i wadami. O ile w młodszym wieku w przyjaźni obowiązywała zasada bezwzględnej wyłączności („jeśli jesteś moją przyjaciółką, to tylko moją, nie wolno ci przyjaźnić się jeszcze z kimś innym”), o tyle w okresie dorastania reguła ta przestaje obowiązywać; można mieć kilku przyjaciół naraz i wobec każdego zachowywać się lojalnie.

O tym, jak radzić sobie z wychowaniem w kolejnych etapach rozwoju dziecka, przeczytać możesz w kursie „Psychologia dziecka”, na podstawie którego powstał ten artykuł.